روح بخشی به  حیوانات و نسبت دادن احساسات انسانی به آن‌ها یکی از عناصری است. که در ادبیات بسیار به کار میرود. از زمان  نگارش کلیله و دمنه  تا امروز بسیاری از نویسندگان در طول تاریخ برای نقد جامعه‌ی انسانی و رفتارهای نامناسب بشر از این شیوه استفاده کردند. یکی از نویسندگانی که حیوانات در نوشته‌هایش نقش پررنگی را بازی کرد است صادق هدایت است. سگ ولگرد یکی از غمگین‌ترین قصه‌های ادبیات مدرن است. که دردهای جامعه‌ی انسانی در آن در غالب درد و رنج سگی به تصویر میکشد.

خلاصه‌ مجموعه داستان

سگ ولگرد (The Stray Dog) مجموعه داستانی شامل هشت داستان کوتاه است. . این کتاب آخرین مجموعه داستان از صادق هدایت است و همچنین اولین داستان اوست که به زبان‌های دیگر از جمله انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، ترکی استانبولی، ارمنی، بلغاری، و قزاقی ترجمه شد. هفت داستان دیگر این مجموعه «دن ژوان کرج»، «بن‌بست»، «کانیا»، «تخت ابونصر»، «تجلی»، «تاریک‌خانه» و «میهن‌پرست» است. که از زاویه دید نویسنده نوشته‌اند و بدون محدودیت به یک شخصیت، جریان کل داستان‌ها روایت می‌شود.

بیشتر داستان‌های این مجموعه را هدایت در سال‌های قبل از انتشار کتاب نوشت. ولی به دلیل ممنوع‌القلمی‌اش، انتشار آن‌ها تا سال 1321 که کتاب را «انتشارات بازرگانی نجات» در تهران چاپ کرد به تعویق افتاد. دنبال اولین چاپ «انتشارات امیرکبیر» در سال ۱۳۳۸ و «انتشارات جاویدان» در سال ۱۳۵۶ انتشارات‌های دیگری بودند که مجموعه داستان سگ ولگرد را منتشر کردند. در سال 1382 این کتاب با تحریف زیادی توسط یکی از ناشرین، چاپ و منتشر شد که پس از پیگیری‌های حقوقی خانواده‌ی هدایت، این نسخه از بازار کتاب جمع‌آوری شد. همچنین انتشارات  «جامه ‌دران» نیز این کتاب را چاپ کرد.

درباره کتاب سگ ولگرد، کوتاه اما تاثیرگذار

داستان سگ ولگرد مانند داستان‌های دیگر او «زنده‌به‌گور» و «تاریکخانه» جنبه‌ی واقعی دارد و تمثیلی از جامعه‌ی خاکستری دهه 20 ایران است. «سگ ولگرد» داستان آزار و اذیت یک سگ اصیل اسکاتلندی است. «پات» یک سگ معمولی نیست، او انسان تنهایی در پوشش حیوان است. سگ زمانی که با صاحب خود به ورامین می‌رود، بوی شیربرنج که بوی آشنایی برای او است و یادآور مادرش است، سبب می‌شود از صاحب خود دور و گم ‌شود. در این مسیر انسان‌ها به «پات» بی‌رحمی می‌کنند و او را کتک می‌زنند. از ویژگی‌های بارز این سگ چشمان میشی اوست که در عمق آن ذات یک انسان رنج دیده نمایان است.

در انتهای داستان کلاغ‌هایی که در بالای سر سگ به پرواز در آمدند به چشم‌هایش خیره شدند. تا آن‌ها را از حدقه درآورند که نمادی است از نابودی انسانی دردمند و روشنفکر توسط جامعه‌ای که قدرت درک او را ندارد. علاقه «پات» به مادرش از جنس عقده ادیپ_علاقه فرزند پسر به مادر که  سبب حسادت به پدر می‌شود_ نیست. زیرا کتاب سگ ولگرد ‌تاثیر از دورانی دارد که صادق هدایت در سفر هند بود. و آشفتگی اوضاع اجتماعی در کشور و حتی شاید آوارگی خودش علت سرخوردگی‌هایش شده بود. و این علاقه به مادر می‌تواند تعبیری از شکایت و دلتنگی‌های این نویسنده نسبت به سرزمین مادری‌اش باشد.